Hoeveel haaien zwemmen er rond jouw ijsberg?

De ijsberg van David McClelland

Jaren geleden liet David McClelland aan de hand van een ijsberg zien hoe gedrag(sverandering) werkt. Boven de waterlijn bevindt zich het topje van de ijsberg; dit is het zichtbare gedrag en de kennis van mensen. De vraag die dit samenvat is: “wat doe je?”.

Maar let op: het grootste gedeelte van een ijsberg bevindt zich ónder de waterlijn. Hier bevinden zich iemands opvattingen, overtuigingen en normen. De vraag die dit samenvat is: “wat denk je?"

Nog dieper onder water liggen de drijfveren, de waarden, de motieven en het karakter van de persoon. De vraag die dit samenvat is: “wat wil je?”.

Boven de waterlijn bevindt zich het topje van de ijsberg (ongeveer 10% van de gehele ijsberg). Dit staat voor het zichtbare gedrag en kennis van mensen. Het grootste gedeelte van de ijsberg bevindt zich onder de waterlijn (ongeveer 90%). Hier bevinden zich de onbewuste en onzichtbare overtuigingen, normen en waarden, eigenschappen en motieven van mensen.

Wat kun je met het ijsbergmodel?

Het ijsbergmodel is op veel verschillende manieren in te zetten. Ik sta er bijvoorbeeld vaak bij stil als ik een ontwikkelvraag krijg vanuit een organisatie. De gewenste veranderingen slaan dan doorgaans op dat wat boven de waterlijn ligt: het gedrag van mensen. Maar voor mij als trainer of teamcoach is het juist interessant om te weten wat er zich onder die waterlinie afspeelt. Alleen als we dat meenemen kan een training of andere interventie effectief zijn.

Maar ook voor jou als medewerker of als leidinggevende is deze ijsberg bere-interessant. Zeker als je je wel eens afvraagt waarom je collega een afspraak (wederom) niet nakomt. Of als je je afvraagt waarom het in je team niet lekker loopt. Of wanneer er geroddeld wordt. Of… vul zelf maar in.

We hebben vaak de neiging om in eerste instantie te reageren op dat wat zich boven water afspeelt. Dat wat zichtbaar is: het gedrag van de ander, de taak die er ligt. Maar echt interessant wordt het pas in de lagen eronder. En zeker als je ineffectieve patronen wil doorbreken, zul je juist aan dat wat onder water ligt aandacht moeten besteden.

Enkel met het hart kun je echt zien. Het wezenlijke is onzichtbaar voor het oog.
- de kleine prins

Deep Democracy: de haaien en de vissen

Ik ben erg enthousiast over de methodiek van Deep Democracy. Daarin wordt onder andere gewerkt met de metafoor van vissen en haaien.

In elke kantoortuin zwemmen ‘vissen’ rond: dit zijn onuitgesproken gedachten en meningen, irritaties, emoties en belangen. Soms worden ze wel uitgesproken maar worden ze niet serieus genomen of (te) snel van tafel geveegd. Als deze kleine vissen geen aandacht krijgen, veranderen ze onopgemerkt in grote vissen en vervolgens haaien. De haaien staan voor onvrede, sabotage en disfunctioneel gedrag.

We kunnen de ijsberg ook toepassen op groepen en teams in organisaties. Dan is er sprake van een gedeelde, bewuste werkelijkheid boven de waterlijn en een onbewuste, verborgen werkelijkheid onder de waterlijn. Prima, zo lang je maar weet wat er zich onder water afspeelt en er aandacht aan besteed. Maar als je stelselmatig geen ruimte biedt aan wat zich afspeelt onder water veranderen vissen langzaam maar zeker in haaien.

Hoe haal je de vissen en haaien boven water?

Om de vissen en haaien naar de oppervlakte te kunnen halen, moet je de waterlijn laten zakken. Je kunt ze dan bekijken en bespreken. Op die manier wordt iedereen gehoord en worden alle perspectieven meegenomen (gehoord worden is overigens niet hetzelfde als je zin krijgen).

Nu we veel thuiswerken zien we onze collega’s te weinig. Echt op tafel krijgen wat iedereen denkt of vindt is moeilijk. Waarom zijn de online vergaderingen zo efficiënt en snel voorbij? Is dat omdat we het met elkaar eens zijn?

Ik raad je aan gebruik te maken van de mogelijkheden die er (technisch) zijn. Er zijn online werkvormen die je kunt inzetten om collega’s de ruimte te geven om zich uit te spreken. Neem de tijd om 1-op-1 te connecten. Ga bijvoorbeeld samen wandelen tijdens de lunch, telefonisch of op 1,5 meter.

Je wilt straks na deze crisis niet geconfronteerd worden met ‘coronahaaien’!

Ieder mens wil gehoord worden. Het is een erkenning dat je er bent, en dat je inbreng ertoe doet.

Als die erkenning ontbreekt voelt het alsof er niet echt een plek voor je is in de groep.

En nu?!

Wil je meer weten over leidinggeven en teamontwikkeling? Wij ondersteunen jou en je team graag? Online of op 1,5 meter afstand!

We werken graag met Deep Democracy of andere methodieken die ondersteunend zijn voor jou en je team. Neem contact op voor een vrijblijvend intakegesprek.

Marion Reijerink volgt opleidingen Deep Democracy bij Human Dimensions. Een inspirerende video van Minka Jongkind van Human Dimensions rondom de wijsheid van vissen is hieronder te bekijken:

Wil je meer weten weten over Deep Democracy en de vissen en haaien? In deze video geeft Minka Jongkind van Hunan Dimensions een kort minicollege over vissen en haaien.